हृदय नव्हे यकृतामधून रक्तपुरवठा केला जातो असा समज या शास्त्रज्ञ्याने लावलेल्या शोधामुळे नाहीसा झाला जाणून घ्या विल्यम हार्वे यांची शोधयात्रा. William Harvey information Biography in Marathi विल्यम हार्वे माहिती मराठी
आपलं हृदय म्हणजे एक स्नायुमय पंप असून या पंपाद्वारे आपल्या शरीरात रक्ताभिसरण केलं जातं. हा सिद्धांत पहिल्यांदा कोणी मांडला तर ते होते विल्यम हार्वे. हा सिद्धांत प्रचलित होण्या आधी समज होता की शरीराच्या वेगवेगळ्या अवयवांना हृदयातून नव्हे तर यकृतामधून रक्तपुरवठा केला जातो.
१७ व्या शतकामध्ये गॅलिलिओ खगोलशास्त्र आणि भौतिकशास्त्रामध्ये मोलाचं संशोधन करत असताना त्याच काळात शरीरशास्त्रामध्ये क्रांतिकारी संशोधन केलं ते विल्यम हार्वे यांनी. विलियम हार्वे यांचा जन्म इंग्लंडमधील फॉल्कस्टोन, केंट येथे झाला.
William Harvey information Biography in Marathi
विल्यम हार्वे माहिती मराठी
- १५८८ ते १५९३ या काळात हार्वे यांनी कँटबरीतील किंग्ज शाळेतून शिक्षण घेतले.
- १५९३ ते १५९९ या दरम्यान त्यांनी गाविल आणि कायसकेंब्रिजमधून कला आणि वैद्यक शास्त्राचे शिक्षण घेतले.
- इटलीतील पदुआ विद्यापीठात त्यांनी वैद्यकीय शिक्षण सुरू ठेवले. इटालियन शरीरशास्त्रज्ञ आणि शल्यविशारद हेरोनियम फॅब्रिशियस यांचे ते शिष्य होते.
हार्वेना १६०२ मध्ये डॉक्टरेट मिळाली आणि वैद्यकीय व्यवसाय करण्यासाठी ते इंग्लंडला परत आले.
फॅब्रिशिअसचं अपूर्ण असलेलं संशोधन हार्वे यांनी पूर्णत्वाला नेलं. रक्तवाहिन्यांमधील झडपांचं काम कसं चालतं, हे हार्वे यांनी शोधून काढलं. इतकंच नव्हे तर शरीरात रक्तप्रवाह खेळता ठेवण्यामध्ये यकृत नव्हे तर हृदयाचं कार्य महत्त्वाचं आहे, हे त्यांनी सांगितलं.
रक्त माणसाच्या शरीरातून दोन वेगवेगळ्या मार्गामधून फिरत असतं, असंही हार्वे यांचं म्हणणं होतं. त्यातला एक मार्ग आपल्या शरीरातल्या फुप्फुसापासून सुरू होऊन रक्त शरीरभर नेणाऱ्या मार्गाना जोडलेला असतो, तर दुसरा मार्ग आपल्या शरीरामधलं रक्त महत्त्वाच्या अवयवांकडे नेत असतो, असं मत त्यांनी मांडलं. त्यासाठी त्यांनी काही प्रात्यक्षिकंही करून दाखवली. यासंदर्भात त्यांनी गॅलिलिओचा आदर्श डोळ्यासमोर ठेवला होता. केवळ गॅलन सांगतो म्हणून एखादी गोष्ट सत्य किंवा प्रमाण न मानता प्रत्यक्ष प्रयोग करून जे समोर येईल ते आपण सत्य म्हणून स्वीकारले पाहिजे, असं हार्वे यांचं म्हणणं असायचं. प्राण्यांच्या छातीचा पिंजरा उघडून हृदयाचं काम कसं चालतं, हे प्रत्यक्ष पाहणारा हा पहिला शास्त्रज्ञ पण गॅलनच्या मतांना चुकीचं ठरवल्यामुळे हार्वे यांच्यावर प्रचंड टीका झाली. पॅरिस विद्यापीठात शिकवणाऱ्या रिओलान नावाच्या प्राध्यापकानं हार्वे यांच्या संशोधनाला हास्यास्पद ठरवलं. काही जण हार्वे यांना माथेफिरू म्हणायचे, पण त्याच वेळी अनेक विषयांमध्ये तज्ज्ञ असलेल्या रेने देकार्त यांनी मात्र हार्वे यांच्या मताला कायम पाठिंबा दिला.
हार्वे यांचं हे संशोधन कार्य सुरू असताना काही चित्रविचित्र गोष्टींचा सामनाही त्यांना करावा लागला. १६१८ साली हार्वे यांची पहिल्या जेम्स राजाचा वैयक्तिक डॉक्टर म्हणून नेमणूक झाली. पण त्या राजाचा चेटुकावर गाढा विश्वास होता. त्यानं त्याविषयी चक्क एक पुस्तकही लिहिलं होतं! त्या काळात प्रचंड राजकीय उलथापालथही चालू असे. राजाची सत्ता उलटवण्यासाठी एक गट सतत कार्यरत असे. त्यातच १६२५ साली राजा गंभीर आजारी पडला. त्याच्यावर कोणते उपचार करावेत, हे लॉर्ड बकिंगहॅम नावाच्या राजाच्या मर्जीतल्या डॉक्टरनं सुचवलं आणि त्याला हार्वेनी सहमती दर्शवली. दुर्दैवानं हे उपचार केल्यावर राजाचा मृत्यू ओढवला! शत्रूशी हातमिळवणी करून राजाचा घात केल्याच्या आरोपातून हार्वे नशिबानेच बचावले. अशा सगळ्या प्रकारांमुळे हार्वे आपल्या सुरक्षिततेसाठी कमरेला सतत खंजीर बांधून फिरत असत.
१६३२ साली राज्यावर आलेल्या पहिल्या चार्ल्स राजाचे डॉक्टर म्हणून हार्वे यांची नेमणूक झाली. राजाबरोबर हार्वे सगळीकडे जात असत. राजानं केलेल्या कित्येक शिकारींमध्ये मृत्युमुखी पडलेल्या हरणांचं शरीरविच्छेदन करायचे आणि त्यातून त्यांच्या शरीरात काय प्रक्रिया सुरू असतील याविषयी जाणून घ्यायची संधी हार्वे यांना मिळाली. तसंच राजाच्या बागेत असलेल्या हरणांच्या मृत्यूनंतर त्यांचं शवविच्छेदन करून त्याचा अभ्यास हार्वे यांनी केला. शरीरात रक्ताभिसरण घडून येण्यात असलेलं हृदयाचं योगदान स्पष्ट करणारं ७२ पानांचं ‘डी मोटू कॉर्डिस’ हे पुस्तक हार्वे यांनी लिहिलं. अत्यंत ओबडधोबड छपाई असलेलं त्या काळचं हे पुस्तक म्हणजे विज्ञान क्षेत्रातील ‘अभिजात साहित्य’ म्हणून गणलं जातं. प्राण्यांच्या शरीरशास्त्राच्या अत्यंत बारकाईने केलेल्या अभ्यासाची नोंद या पुस्तकात हार्वे यांनी केली आहे. हार्वेच्या रक्ताभिसरणाच्या सिद्धांताला तत्कालीन पुराणमतवादी डॉक्टरांनी खूप विरोध केला. परंतु हार्वेच्या मृत्यूपर्यंत ही संकल्पना बऱ्यापैकी स्थिर झाली होती. हार्वेनी हा शोध साधारण १६१८-१६१९ च्या दरम्यानच लावला होता, परंतु योग्य प्रयोग आणि वितर्काच्या अभावी ही संकल्पना धुडकावून लावू नये या कारणांनी बहुधा उशिरा प्रकाशित केला. १६४९ मध्ये समकालीन शरीरशास्त्रज्ञ जॉन रिओलन यांच्या रक्ताभिसरणाच्या सिद्धांताच्या टीकेला उत्तर म्हणून हार्वेनी रक्ताभिसरणाच्या संदर्भातील दोन शरीरशास्त्रीय प्रयोग प्रकाशित केले.
मानव आणि इतर सस्तन प्राण्यांमध्ये प्रजनन अंडी आणि शुक्राणूंच्या गर्भाधारनामुळे होते हे सुचवणारे हार्वे हे पहिले शास्त्रज्ञ होते. परंतु सस्तन प्राण्यांमध्ये अंड्याचे निरीक्षण साधारण दोन शतकांनंतर करण्यात आले. त्यावेळी हार्वेच्या शोधाचा गौरवपूर्ण उल्लेख केला गेला. सर्वसाधारणपणे ‘हृदयाची धडकन’ म्हटलं तर त्याचा संबंध आपण प्रेम भावनेशी जोडतो. अरिस्टॉटलने हृदयाची धडधड म्हणजे आपल्या आत्म्याने साधलेला संवाद, असं म्हटलं होतं. खरं म्हणजे, आपल्या कोणत्याही भावनेचा संबंध हा हृदयाशी नसून मेंदूशी असतो. मेंदूमध्ये या भावना उत्पन्न होतात. हृदयाच्या धडधडीचा संबंध शरीरातल्या रक्ताभिसरणाशी आहे. हृदयाची ही धडकन ओळखण्याचं आणि ते प्रत्यक्ष प्रयोगातून सिद्ध करण्याचं श्रेय विल्यम हार्वे यांचच..
त्यांच्या नावाचे टपाल तिकीट काढण्यात आले. केंट या त्यांच्या जन्म ठिकाणी त्यांचा पुतळा आहे तसेच तेथील दवाखान्यालाही त्यांचे नाव दिले गेले आहे. अनेक वैद्यकीय महाविद्यालयांमध्ये त्यांच्या नावाने शिष्यवृत्त्या दिल्या जातात तसेच व्याख्यानेही आयोजित केली जातात.
हार्वे विनोदी स्वभावाचे होते. अर्धांगवायूच्या झटक्याने त्यांना मृत्यू आला.
-अक्षय जाधव कडूस राजगुरुनगर.
कॉलेज कट्टा.
मित्रांनो विल्यम हार्वे यांच्याबद्दल ही महत्त्वपूर्ण माहिती तुम्हाला कशी वाटली हे आम्हाला खालील कॉमेंट बॉक्स मध्ये प्रतिक्रिया देऊन अवश्य कळवा. कॉलेज कट्टा म्हणजे माहिती आणि मनोरंजनाचे व्यासपीठ!
Leave a Reply