अँरिस्टाँटलला फादर ऑफ पाँलीटीकल सायन्स का म्हणतात म्हणतात त्याचे राज्यशास्त्राविषयी मुलभूत विचार वाचल्यानंतर तुमचा जगाकडे पाहण्याचा दृष्टीकोण नक्कीच व्यापक होईल. जाणून घ्या. Aristotle information Biography in Marathi
- Aristotle Quotes in Marathi
- तुमचा स्वभावच लोकांमध्ये विश्वास निर्माण करतो. तुमची संपत्ती नाही
- तुम्हाला लिहिण्याची इच्छा असेल तर एक सामान्य व्यक्तीप्रमाणे राहावे परंतु एक बुद्धिमान व्यक्तीप्रमाणे विचार करावा.
पाँलिटिकल सायन्सचा विद्यार्थी म्हणून सोक्रेटिस, प्लेटो, ॲरिस्टॉटल यांसारख्या थोर विचारवंतांच्या विचारांचा सहवास मला लाभतोय यासारखं भाग्य नाही अस मला वाटतंय. तुमची खरी संपत्ती म्हणजे तुमचे चरित्र, तुमचा स्वभाव, तुमचे ज्ञान आहे आणि त्याचा तुम्ही समाजासाठी उपयोग केलाच पाहिजे. हे विचारवंत मला नेहमी हेच सांगत राहतात.
पाश्चात्य साहित्यशास्त्राची गंगोत्री म्हणून ॲरिस्टॉटलचा गौरव केला जातो. ख्रिस्तपूर्व ३८४ ते ३२२ हा त्याचा कालखंड होता.
सुप्रसिद्ध तत्त्ववेत्ता प्लेटोचा शिष्य आणि अलेक्झांडरचा गुरु असलेल्या ॲरिस्टॉटलचा काव्यशास्त्र (Poetics) हा पाश्चात्य साहित्यशास्त्रातील महत्त्वाचा ग्रंथ आहे. तत्कालीन महाकवी होमर, इक्लीस, सोफाक्लीस यांसारख्या विख्यात नाटककारांची नाटके, प्लेटोचे गद्य साहित्य यांच्या चिकित्सक अभ्यासातून त्याने आपले साहित्य सिद्धांत मांडले.
ॲरिस्टॉटलने आपल्या गुरूचेच Art Imitates Nature हे तत्त्व स्वीकारले. मात्र या तत्त्वाची मांडणी करताना ॲरिस्टॉटलने अगदी टोकाचे निष्कर्ष काढून दाखवले. काव्यामुळे नैतिक अधःपतन होण्याऐवजी माणसाच्या चित्ताचे शुद्धीकरण आणि उदात्तीकरण होते. असा सिद्धांत प्रस्थापित करून त्याने प्लेटोप्रणित अनुकृती सिद्धांताचा चेहरामोहराच बदलून टाकला. प्लेटोने कलावंत हा बाह्यसृष्टीचे अनुकरण करत असतो असे म्हटले आहे. हे अनुकरण अर्थातच अज्ञानजन्य, खोटे असते. म्हणूनच प्लेटो कवी आणि लेखकांचा तिरस्कार करतो. ॲरिस्टॉटलने या विचारसरणीचे खंडन करून अनुकृती सिद्धांताला वेगळी बैठक प्राप्त करून दिली.
ते प्लेटोचे शिष्य आणि सिंकदर जे गुरु होते. अॅरिस्टाँटल यांनी भौतिक, संगीत, नाटक, कविता, राजकीय शास्त्र, जैव विज्ञान, अध्यात्म, तर्कशास्त्र, नीतीशास्त्र या सर्व विषयांवर विपुल प्रमाणात लिखान केले. प्लेटो आणि साँक्रेटिस प्रमाणेच अॅरिस्टाँटल यांना पाश्चिमात्य तत्वज्ञानात आदरणीय मानल जात. अॅरिस्टाँटल यांचे तत्वज्ञान आजही उच्च महाविद्यालयात शिकवले जाते.
एक थोर ग्रीक तत्त्ववेत्ता. मॅसिडॉनचा राजवैद्य निकॉमाकस ह्याचा हा मुलगा. स्टाजिरा ह्या शहरात जन्मला म्हणून ‘स्टाजिराइट’ असेही ह्याला संबोधण्यात येते.
इ.स.पू. सु. ३६७ मध्ये शिक्षणासाठी अथेन्स येथील प्लेटोच्या अकादमीत तो दाखल झाला आणि इ.स.पू. ३४७ मध्ये प्लेटोचा मृत्यू होईपर्यंत तेथेच राहिला. प्लेटोनंतर त्याचा पुतण्या व वारस स्प्यूसिपस हा अकादमीचा प्रमुख झाला, तेव्हा व बहुधा त्यामुळेच ॲरिस्टॉटलने प्लेटोच्या इतर काही शिष्यांबरोबर अकादमी सोडली.
इ.स.पू. ३४२ मध्ये मॅसिडॉनचा राजा दुसरा फिलिप ह्याचा मुलगा अलेक्झांडर याच्या शिक्षणावर देखरेख करण्याचे काम त्याने स्वीकारले व ते तीन वर्षे केले.
इ.स.पू. ३३५ मध्ये अथेन्स येथे याने एक पाठशाळा सुरू केली.
तर्कशास्त्र ज्ञानाचा विभाग नसून ज्ञानप्राप्तीचे साधन आहे, असे ॲरिस्टॉटल मानीत असे. कोणत्याही शास्त्राच्या अभ्यासाची पूर्वतयारी म्हणून तर्कशास्त्राचा अभ्यास आवश्यक आहे, असे त्याचे मत होते. म्हणून ॲरिस्टॉटलने तर्कशास्त्रावर लिहिलेल्या ग्रंथांच्या संग्रहाला ऑर्गनन (करणग्रंथ) असे नाव पडले. ॲरिस्टॉटल तर्कशास्त्राला ‘लॉजिक’ न म्हणता ‘ॲनॅलिटिक्स’ म्हणजे विश्लेषणशास्त्र, अर्थात विधानांच्या व अनुमानांच्या विश्लेषणाचे शास्त्र, म्हणत असे. संवाक्य हा अनुमानप्रकार म्हणजे ॲरिस्टॉटलच्या तर्कशास्त्राचा गाभा होता.
पारंपरिक तर्कशास्त्रांमध्ये ॲरिस्टॉटलच्या कित्येक सिद्धांतांविषयी गैरसमज आढळून येतो आणि त्याच्या कित्येक मूलभूत विचारांचे आकलन पारंपरिक तर्कशास्त्रज्ञांना झालेले दिसत नाही. ही गोष्ट खरी असली, तरी साधारणपणे असे म्हणता येईल, की ॲरिस्टॉटलने संवाक्यासंबंधी लावलेल्या शोधांचा विकास आणि विस्तार पारंपरिक तर्कशास्त्रामध्ये करण्यात आला आहे. संवाक्याचे स्वरूप आणि प्रकार ह्यांचा विचार प्रायर ॲनॅलिटिक्स ह्या आपल्या ग्रंथात ॲरिस्टॉटलने केला आहे.
बदलाचे स्वरूप काय? आणि बदल कसा घडून येऊ शकतो? म्हणजे बदल घडून येण्यास समर्थ आणि पुरेशी कारणे कोणती? हे प्रश्न ॲरिस्टॉटलच्या भौतिकीत मध्यवर्ती आहेत. पार्मेनिडीझने असे मत मांडले होते, की बदल अशक्य आहे. कारण बदल घडणे म्हणजे जे होते ते नाहीसे होणे व जे नव्हते ते होणे. पण जे असत्य म्हणजे नाही, ते सत्य होऊ शकत नाही आणि जे सत्य म्हणजे आहे, ते असत्य होऊ शकत नाही.
नंतरच्या ग्रीक तत्त्ववेत्त्यांनी बदलाचा उलगडा करण्यासाठी अनेक स्थिरप्रकृती, अपरिवर्तनीय मूलद्रव्ये कल्पिली व बदल घडणे म्हणजे अशी भिन्न मूलद्रव्ये एकत्रित होणे किंवा एकमेकांपासून वेगळी होणे, अशी व्याख्या केली. यावर प्लेटोने जो मूलगामी आक्षेप घेतला तो हा, की वस्तूचे तिच्या विरुद्ध प्रकारच्या वस्तूमध्ये रूपांतर होऊ शकत नाही कारण असे होणे म्हणजे, ती वस्तूच नाश पावणे. तेव्हा बदल अशक्य आहे.
ॲरिस्टॉटलचे आत्म्या विषयी विचार
Aristotle Thoughts in marathi
ॲरिस्टॉटलच्या दृष्टिकोणाप्रमाणे सजीव प्राणी व त्यांचे मनोव्यापार ह्यांचा अभ्यास हा निसर्गाच्या अभ्यासाचाच एक भाग आहे. सुरुवातीला ‘आत्मा हा देहाहून भिन्न असा एक पदार्थ आहे’, असे ॲरिस्टॉटल मानीत असे. हे अर्थात प्लेटोपासून स्वीकारलेले मत होते. परंतु डी ॲनिमा (आत्म्याविषयी) ह्या ग्रंथात ॲरिस्टॉटल आत्मा आणि देह हे दोन भिन्न पदार्थ नसून, देह आणि आत्मा ह्यांच्यातील संबंध म्हणजे अधिष्ठान आणि आकार ह्यांच्यातील संबंधाचाच एक प्रकार आहे, असे मानतो. म्हणजे आत्मा हा देह ह्या अधिष्ठानाचा आकार आहे आणि हेच ॲरिस्टॉटलचे परिपक्व मत आहे. एखाद्या विशिष्ट प्रकारच्या वस्तूचा आकार, म्हणजे जे स्वरूप अंगी असल्यामुळे ती वस्तू त्या प्रकारची वस्तू असते ते स्वरूप आणि हे स्वरूप, त्या प्रकारच्या वस्तूकडून स्वाभाविकपणे घडणाऱ्या किंवा अभिप्रेत असलेल्या व्यापारातून व्यक्त होते किंवा मूर्त होते. उदा., एखाद्या प्रकारच्या झाडाचा आकार, त्या प्रकारचे झाड वाढण्यात आणि टिकून राहण्यात जे जे व्यापार अनुस्यूत असतात, त्या व्यापारांत मूर्त होतो. ह्या अर्थाने आत्मा हा देहाचा आकार आहे आणि आत्मा ज्या व्यापारांत मूर्त होतो, त्यांची एक उतरंड आहे : सर्वांत तळचा व्यापार म्हणजे देहाचे पोषण करणे, त्यावरचा व्यापार इंद्रियवेदन, वेदनाच्या व्यापारावर चलनवलनाचा व्यापार आधारलेला आहे आणि ह्या सर्वांवर बौद्धिक व्यापार आधारलेला आहे. बुद्धी ही मानवप्राण्याची विशेष अशी शक्ती आहे. बुद्धीचे स्वरूप वेदनशक्तीच्या स्वरूपासारखेच आहे. वेदनशक्ती ज्याप्रमाणे विवक्षित, इंद्रियग्राह्य वस्तूंच्या आकारांचे ठसे स्वत:वर उमटवून घेण्याची शक्ती आहे, त्याप्रमाणे बुद्धी म्हणजे सामान्य आकारांचे, सामान्य रूपांचे ठसे धारण करू शकणारी शक्ती आहे. बुद्धीचे कार्य दुहेरी आहे : एक म्हणजे सामान्य, सार्वत्रिक अशा सत्यांचे ज्ञान प्राप्त करून घेणे व दुसरे कार्याकार्यविवेक म्हणजे योग्य कृत्य कोणते आणि अयोग्य कृत्य कोणते, हे ठरविणे.
तुम्हाला लिहिण्याची इच्छा असेल तर एक सामान्य व्यक्तीप्रमाणे राहावे परंतु एक बुद्धिमान व्यक्तीप्रमाणे विचार करावा– ॲरिस्टॉटल
अक्षय जाधव
कडूस राजगुरुनगर
Aristotle information Biography in Marathi
ॲरिस्टॉटल माहिती मराठी
Leave a Reply